Grupa PZU w 2021 roku

Biorąc pod uwagę zakres działalności Grupy PZU (sektor ubezpieczeń w Polsce, w krajach bałtyckich i na Ukrainie, sektor funduszy inwestycyjnych i emerytalnych oraz bankowość), główne czynniki, które będą kształtowały otoczenie i które mogą mieć bezpośredni wpływ na rozwój i wyniki Grupy w średnim okresie, a w szczególności w 2021 roku, można podzielić na trzy kategorie:

• makroekonomiczne i geopolityczne;
• prawno-regulacyjne;
• rynkowe, specyficzne dla poszczególnych sektorów lub biznesów, w które jest zaangażowana Grupa.

Czynniki makroekonomiczne i geopolityczne

Dynamika, poziom i struktura podstawowych wielkości makroekonomicznych w Polsce i za granicą (PKB, inflacja, stopy procentowe) mają przełożenie na dynamikę rozwoju biznesu we wszystkich sektorach, w których działa Grupa PZU i na ich dochodowość. Pośrednio lub bezpośrednio decydują one, choć z pewnym opóźnieniem, o dynamice składki przypisanej brutto w ubezpieczeniach majątkowych, a także o zmianach popytu na kredyt i akumulacji depozytów oraz o napływie aktywów do funduszy. Mają ponadto wpływ na wskaźniki szkodowości w ubezpieczeniach majątkowych i wynik lokacyjny. Kształtują również wynik za zarządzanie funduszami i podstawowe miary decydujące o wynikach sektora bankowego (marżę odsetkową i koszty ryzyka).

Wszystko wskazuje na to, że rok 2021 będzie czasem odbudowy światowej i polskiej gospodarki po wstrząsie związanym z pandemią COVID-19. Kluczowe było rozpoczęcie z końcem 2020 roku programu szczepień. Prognozuje się, że od II kwartału 2021 roku nastąpi zwiększenie aktywności gospodarczej związane z ociepleniem i znoszeniem restrykcji pandemicznych w rezultacie nabywania przez społeczeństwo „odporności zbiorowej” na COVID-19. Decydujące dla gospodarki będzie wyeliminowanie ryzyka utrzymywania dotkliwych dla aktywności ekonomicznej restrykcji. Według przyjmowanych powszechnie scenariuszy zaszczepienie pracowników służby zdrowia i przedstawicieli kluczowych dla funkcjonowania państwa grup zawodowych, a także osób najbardziej narażonych na zakażenie koronawirusem doprowadzi w drugiej połowie 2021 roku do zneutralizowania negatywnego wpływu pandemii na gospodarkę. Impulsem do odbicia PKB będzie uwolnienie odłożonego popytu konsumpcyjnego i przywrócenie sektorowi usług pełnej swobody funkcjonowania, a także ożywienie globalnego handlu przy utrzymywaniu luźnej polityki fiskalnej i monetarnej.

Przy takich założeniach wzrost PKB w Polsce może, według prognoz PZU, wynieść w 2021 roku ok. 4%, a nawet więcej. Stosunkowo szybkie ożywienie gospodarcze w 2021 roku jest możliwe także dlatego, że udało się zapobiec destrukcji potencjału wytwórczego, w tym masowym bankructwom i silnemu wzrostowi bezrobocia. Choć niektóre branże usługowe i mniejsze firmy znalazły się w trudnym położeniu, to sytuacja finansowa i płynnościowa firm jest relatywnie dobra (jak na spadek PKB w 2020 roku). Ma na to wpływ także publiczne wsparcie podczas pandemii. Prognozowane ożywienie powinno stworzyć warunki dla poprawy na rynku pracy, w tym poprawy nastrojów konsumenckich. To zaś, przy zakumulowanych oszczędnościach gospodarstw domowych i przywróceniu niewielkiego realnego wzrostu funduszu płac w przedsiębiorstwach, który miał miejsce już w ostatnich miesiącach ubiegłego roku, pozwala spodziewać się solidnego wzrostu konsumpcji w 2021 roku. Czynnikiem ryzyka jest wygaśnięcie programów wsparcia, ale zakładamy, że w warunkach ożywienia uda się uniknąć pogorszenia sytuacji pracowników.

Również przedsiębiorstwa, w obliczu utrzymującej się na początku 2021 roku niepewności związanej z sytuacją pandemiczną, mogą opóźniać inwestycje. Jednak w drugiej połowie roku powinien nastąpić wyraźniejszy wzrost nakładów na środki trwałe, wsparty od końca 2021 roku napływem funduszy z unijnego programu odbudowy w ramach Next Generation EU.

Kluczowym czynnikiem ryzyka dla wzrostu PKB pozostaje niepewność dotycząca dalszego przebiegu pandemii COVID-19. Do końca stycznia 2021 roku udało się w Polsce utrzymać poprawę pod względem liczby zakażeń, jednak w marcu pojawiła się „trzecia fala” pandemii. Bardzo istotnym czynnikiem ryzyka jest pojawienie się nowych mutacji koronawirusa odpornych na działanie dostępnych szczepionek. Jest nim także ewentualne opóźnienie szczepień i „społeczne zmęczenie” restrykcjami. Zmaterializowanie się tych ryzyk oznaczałoby wzrost liczby zakażeń i zgonów oraz przedłużenie negatywnego wpływu pandemii na gospodarkę, w tym na rynek pracy – ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami dla segmentu ubezpieczeniowego Grupy PZU. Mogłoby prowadzić do zmniejszenia popytu na dobrowolne ubezpieczenia majątkowe, a także zwiększenia kosztów związanych z wypłatami odszkodowań w ubezpieczeniach na życie i ubezpieczeniach zdrowotnych oraz możliwymi wypłatami z ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej szpitali. Skutkiem mogłoby być także zmniejszenie popytu na ubezpieczenia grupowe oraz zwiększenie szkodowości gwarancji kontraktowych i ubezpieczeń finansowych.

Wymienione czynniki makroekonomiczne, a także sytuacja pandemiczna i geopolityczna na świecie mogą przełożyć się na zachowanie banków centralnych, a w konsekwencji na koniunkturę na globalnym i krajowym rynku finansowym. Klimat i kierunek zmian na rynkach finansowych jest z kolei istotny dla atrakcyjności produktów finansowych oferowanych przez Grupę PZU, w szczególności ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych. Wpływa również na poziom aktywów i opłat za zarządzanie pobieranych przez spółki Grupy zarządzające aktywami.

Realizacja scenariusza ożywienia gospodarczego powinna skutkować nieznacznym wzrostem rentowności obligacji skarbowych zarówno w Polsce, jak i na rynkach bazowych. W warunkach luźnej polityki pieniężnej, w tym skupu aktywów przez banki centralne, rynkowe stopy procentowe pozostaną jednak bardzo niskie. Taki scenariusz będzie jednocześnie sprzyjać wzrostowi cen akcji.

Zakłócenia w realizacji scenariusza ożywienia, w tym wydłużenie pandemii i związanych z nią ograniczeń, mogą także skutkować dodatkowym luzowaniem polityki pieniężnej, w tym obniżką stóp procentowych przez NBP oraz obniżeniem krzywej dochodowości. Wpłynęłoby to negatywnie na wyniki Grupy PZU, w tym wchodzących w jej skład banków. Ograniczyłoby m.in. dochody z lokat i utrudniło osiągnięcie wymaganych stóp zwrotu, efektem czego mogłaby być konieczność obniżenia stopy technicznej używanej do dyskontowania rezerw w ubezpieczeniach na życie oraz rezerw na skapitalizowaną wartość rent w ubezpieczeniach komunikacyjnych. Dla banków opóźnienie ożywienia gospodarczego oznaczałoby zmniejszenie marż odsetkowych przy zmniejszonym popycie na kredyt.

*Prognoza z 15 marca 2021 roku

Źródło: Biuro Analiz Makroekonomicznych PZU

Realizacja scenariusza ożywienia gospodarczego oraz redukcja niepewności na rynkach finansowych powinna skutkować pewnym umocnieniem złotego w warunkach dużej nadwyżki obrotów bieżących bilansu płatniczego osiągniętej w 2020 roku. Pomogłoby to zredukować koszty związane z cenami części zamiennych w ubezpieczeniach komunikacyjnych. Czynnikiem ryzyka jest tu jednak polityka NBP, który na przełomie roku interweniował, osłabiając złotego. Realizacja negatywnego scenariusza pandemicznego oznaczałaby zatem wysokie ryzyko utrzymywania się kursu złotego powyżej 4,50 w relacji do euro.

Czynniki prawno-regulacyjne

Na funkcjonowanie i działalność Grupy PZU duży wpływ mają zarówno regulacje krajowe, jak i europejskie akty prawne.

W 2021 roku decydujące znacznie będą miały regulacje wprowadzone już w poprzednim roku w związku z wybuchem pandemii COVID-19, które dotyczą jej zwalczania, w tym restrykcji w prowadzeniu działalności gospodarczej, a także działań mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu pandemii na gospodarkę.

Do wzrostu obciążeń regulacyjnych przyczyni się ponadto rosnąca świadomość w zakresie zrównoważonego finansowania, zmian klimatu i ochrony środowiska, wpływając także na zachowania konsumentów, przedsiębiorstw i instytucji finansowych.

Z punktu widzenia działalności ubezpieczeniowej istotne znaczenie dla Grupy będą miały wszelkie zmiany w prawie i orzecznictwo mogące się przyczynić do wzrostu obciążeń zakładów ubezpieczeń, np. orzeczenia sądów dotyczące wypłat zadośćuczynień pieniężnych z ubezpieczenia OC. Mogą się przełożyć na wysokość odszkodowań wypłacanych przez Grupę PZU.

Wpływ na działalność Grupy może mieć również sfinalizowanie przez KNF prac nad tzw. interwencją produktową dotyczącą ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK). Może doprowadzić do ograniczenia sprzedaży polis UFK lub zmian w konstrukcji produktu.

Interwencja produktowa jest środkiem prawnym opisanym w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 600/2014 z 15 maja 2014 roku w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1286/2014 z 26 listopada 2014 roku w sprawie dokumentów zawierających kluczowe informacje, a dotyczących detalicznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych. Zgodnie z tym drugim rozporządzeniem właściwy organ nadzoru jest uprawniony do wprowadzenia powszechnego zakazu lub ograniczenia określonych czynności dotyczących wskazanych w interwencji instrumentów finansowych, lokat strukturyzowanych i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych albo określonej działalności lub praktyki finansowej.

W kontekście banków jednym z ważniejszych czynników w 2021 roku pozostaje kwestia walutowych kredytów hipotecznych. Przy braku ostatecznego rozwiązania systemowego, największe przełożenie na system bankowy będą miały rozstrzygnięcia sądowe w poszczególnych, indywidualnych przypadkach umów. Szereg wydarzeń (m.in. orzeczenie TSUE z 3 października 2019 roku) skłonił rosnącą liczbę kredytobiorców do rozstrzygnięcia sporu na drodze sądowej. Będzie to mieć silny negatywny wpływ na wyniki banków, w szczególności tych o dużym portfelu tego typu kredytów. Dotychczas głównym kanałem wpływu były rezerwy założone przez banki w związku z przewidywanym ryzykiem prawnym – miały one silny, negatywny wpływ na wyniki sektora w 2020 roku. Według większości szacunków, łączne koszty dla sektora mogą sięgnąć kilkudziesięciu miliardów złotych, ale są one trudne do oszacowania i będą rozłożone w czasie. Wiele będzie zależało m.in. od faktycznej liczby pozwów (ilu kredytobiorców zdecyduje się na drogę sądową), interpretacji krajowych sądów w poszczególnych sprawach, reakcji krajowych instytucji nadzorujących czy działań samych banków. Nie można również wykluczyć scenariusza, w którym kwestia kredytów frankowych znajdzie jednak ostateczne rozwiązanie na drodze ustawowej.

Ze względu na to, że ekspozycja na kredyty walutowe banków Grupy PZU jest niewielka w porównaniu do innych banków działających w Polsce, bezpośredni wpływ powinien być ograniczony. Jednak jakiekolwiek uregulowania ustawowe lub systemowe, m.in. mające związek ze słabością kapitałową niektórych banków, które przełożyłyby się na większe obciążenia całego sektora, mogłyby wpłynąć również na banki Grupy PZU.

Czynniki specyficzne dla sektorów, w których działa Grupa PZU

Na warunki działania i wyniki Grupy PZU w poszczególnych obszarach jej działalności mają wpływ specyficzne dla tych obszarów sektorowe uwarunkowania i ich zmiany.

Najważniejsze to poziom konkurencji w grupach produktów stanowiących trzon biznesu Grupy.

Funkcjonowanie rynków, na których jest obecna Grupa PZU, determinują również w krótkim i długim okresie społeczne i ekonomiczne skutki pandemii. Część linii biznesowych odczuła je natychmiast. W pierwszej kolejności były to ubezpieczenia turystyczne. W początkowej fazie pandemii wzrosła szkodowość, a po wprowadzeniu ograniczeń związanych z podróżowaniem nastąpiło zamrożenie sprzedaży tych ubezpieczeń.

W związku z okresami zamknięcia (lockdownu) polskiej gospodarki i ograniczeniami w przemieszczaniu się w 2020 roku spadła szkodowość w kluczowym dla rynku segmencie ubezpieczeń majątkowych, tj. w ubezpieczeniach AC i OC komunikacyjnym. Zmniejszyła się częstość szkód (co wynikało z mniejszego ruchu krajowego i międzynarodowego), a jednocześnie wzrosła wartość średniej szkody. Przyczyną była mniejsza liczba drobnych szkód, braki części zamiennych wskutek przerwania łańcuchów dostaw, a więc w konsekwencji dłuższe użycie pojazdów zastępczych, a także większe koszty tych części ze względu na wzrost kursu euro.

Osiągnięta rentowność ubezpieczeń komunikacyjnych może prowadzić do rywalizacji ubezpieczycieli o klienta poprzez aktywną politykę cenową, a w rezultacie do spowolnienia dynamiki składki przypisanej brutto w tym segmencie. Z drugiej strony wyhamowanie pandemii i związane z tym zwiększenie mobilności powinno powodować wzrost liczby szkód komunikacyjnych do wcześniejszych poziomów.

W ubezpieczeniach na życie po trzech kwartałach 2020 roku nastąpił spadek szkodowości w ubezpieczeniach grupowych i zdrowotnych. Wynikał z mniejszej liczby zgonów, a także niższej szkodowości ryzyk paramedycznych, głównie leczenia szpitalnego, operacji chirurgicznych, ciężkiej choroby i trwałego uszczerbku na zdrowiu, czego przyczyną była mniejsza liczba zgłoszonych świadczeń. Znaczny wzrost szkodowości w ubezpieczeniach na życie nastąpił w IV kwartale wraz z dużym wzrostem liczby zgonów (+72,8% r/r). Podwyższona liczba zgonów utrzymywała się również na początku I kwartału 2021 roku.

Spowolnienie aktywności gospodarczej z powodu pandemii COVID-19 odbiło się również na sytuacji finansowej sektora bankowego. Pogorszyła się jakość portfela kredytowego, spadła sprzedaż produktów kredytowych i dochodziło do umorzenia jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych na skutek trudnej sytuacji na rynkach finansowych. Wraz z ograniczeniem pandemii i ożywieniem gospodarczym sytuacja sektora bankowego powinna się poprawiać. Kluczowa będzie skala popytu na usługi bankowe, a także zdolność klientów do terminowej spłaty zobowiązań finansowych, zależna w dużym stopniu od ich kondycji finansowej.

Wpływ na działania i wyniki Grupy PZU w poszczególnych obszarach będą także miały zmieniające się oczekiwania klientów. Dotyczą zwłaszcza personalizacji oferty oraz szybkiego i łatwego dostępu do kompleksowego ekosystemu usług finansowych. Dodatkowo mogą pojawić się również inne zmiany w świadomości klientów, ich oczekiwaniach i przyzwyczajeniach.

Pandemia i towarzyszące jej poczucie zagrożenia mogą zwiększyć popyt na klasyczne ochronne ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia zdrowotne. Już przyczyniły się do dynamicznego rozwoju telemedycyny.

Jeszcze szybciej może postępować transfer klientów z kanałów tradycyjnych do zdalnych. Zmiana przyzwyczajeń klientów, która w normalnych warunkach zajęłyby kilka lat, jest efektem zamknięcia gospodarki, które wymusiło przejście na pracę na odległość. Przyspieszyło cyfryzację i wykorzystywanie zaawansowanych technologii szczególnie w sektorze ubezpieczeń. Dość szybko upowszechniły się zdalne formy sprzedaży, oględzin czy likwidacji szkód.

Spodziewane zmiany w sektorze ubezpieczeń i bankowym będą również wynikać z pojawiania się nowych podmiotów i trendów związanych z rozwojem nowych technologii, m.in. operatorów dużych baz danych oraz tzw. insurtechów lub fintechów¹.

Również globalne trendy, jak ekonomia współdzielenia czy Internet Rzeczy (IoT), stwarzają potencjał dla rozwoju, w średnim i dłuższym horyzoncie, ubezpieczeń dla użytkowników indywidualnych i firm.

Potrzeba wygody i wzrost świadomości ekologicznej skutkują dynamicznym rozwojem branży współdzielonej mobilności. Mieszkańcy miast coraz częściej wybierają środki transportu, które pozwalają nie tylko poruszać się szybko i sprawnie, ale także łatwo je zmieniać w zależności od sytuacji na drodze. Współdzielona mobilność to oprócz samochodów także hulajnogi, segwaye, skymastery i monocykle elektryczne, wypożyczane przy użyciu smartfonów.

Internet Rzeczy to z kolei urządzenia smart home, jak pralki, roboty sprzątające, lodówki, wagi łazienkowe, telewizory, oczyszczacze powietrza czy żarówki, urządzenia typu wearables, smart zegarki czy opaski treningowe (smart bandy), a także samochody z funkcjami smart. Wszystkie one gromadzą, przetwarzają i wymieniają ogromne ilości danych za pośrednictwem Internetu. W schemat Internetu Rzeczy wpisują się również urządzenia wykorzystywane w produkcji (np. żywności), sprzedaży, energetyce, zarządzaniu odpadami czy nawet urządzenia medyczne. I choć inteligentne miasta to wciąż odległa perspektywa, to wiele już wprowadza coraz więcej rozwiązań IoT. Podłączanie wszystkich smart urządzeń do Internetu stwarza mnóstwo nowych możliwości, ale rodzi również zagrożenia związane z cyberbezpieczeństwem.

W dłuższym horyzoncie na działalność i wyniki Grupy PZU coraz większy wpływ będą także miały czynniki związane ze zmianami klimatu, które będą nasilały zdarzenia o charakterze losowym – wystąpienie lub brak zjawisk katastroficznych, jak powodzie, susze, fale upałów, deszcze nawalne, grad, huragany czy trąby powietrzne. Istotne będą również trendy demograficzne, jak śmiertelność i dzietność.

¹ Fintech - sektor gospodarki obejmujący przedsiębiorstwa operujące w branży finansowej i technologicznej. Firmy określane mianem fintechów najczęściej świadczą usługi finansowe za pośrednictwem Internetu. To również określenie dla wszelkiego typu innowacji technologicznych lub finansowych. Insurtech to jeden z działów branży fintechowej obejmujący nowe technologiczne rozwiązania w dziedzinie ubezpieczeń.