Regulacje dotyczące rynku ubezpieczeń i rynków finansowych w Polsce

Regulacje wprowadzone ze względu na pandemię COVID-19

Życie gospodarcze i wprowadzane w 2020 roku regulacje były determinowane wyzwaniami, które przyniosła pandemia COVID-19. Rozwiązania prawne służące ograniczeniu ekonomicznych skutków pandemii w polskiej gospodarce zostały ujęte w tzw. „tarczach antykryzysowych”:

• ustawa z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych;
• ustawa z 31 marca 2020 roku o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw;
• ustawa z 16 kwietnia 2020 roku o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2;
• ustawa z 14 maja 2020 roku o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2;
• ustawa z 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19;
• ustawa z 9 grudnia 2020 roku o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw.

Poza rozwiązaniami antykryzysowymi (takimi jak zwolnienie ze składek na ubezpieczenia społeczne, mikropożyczki czy świadczenie postojowe) „tarcze antykryzysowe” dostosowywały regulacje prawne do nowych realiów.

Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych umożliwiła odbywanie posiedzeń organów spółki przy użyciu środków porozumiewania się na odległość. Rozszerzyła także możliwość pracy zdalnej organów spółki, w szczególności odbywania przez Radę Nadzorczą posiedzeń w trybie pracy zdalnej oraz podejmowania uchwał w trybie pisemnym lub przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Dotyczy to także spraw, dla których statut spółki przewiduje głosowanie tajne, o ile żaden z członków rady nadzorczej nie zgłosi sprzeciwu.

Regulacje „tarczy antykryzysowej” bezpośrednio rzutują na zmianę organizacji pracy w PZU. To na ich podstawie w 2020 roku i do dnia publikacji niniejszego sprawozdania znaczna część pracowników Spółki wykonywała pracę zdalnie. Wpływ na organizację pracy i funkcjonowanie oddziałów PZU w okresie trwania epidemii mają również rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii oraz zalecenia Państwowej Inspekcji Pracy. Zgodnie z tymi regulacjami PZU podjął działania służące zapewnieniu bezpiecznych warunków pracy swoim pracownikom i agentom, a także bezpiecznej obsługi klientów.

Istotną zmianą było również ograniczenie wymogów w zakresie rotacji firm audytorskich. Z 5 do 10 lat zwiększono maksymalny okres nieprzerwanego trwania zleceń na ustawowe badania przeprowadzane przez tę samą firmę audytorską, firmę z nią powiązaną lub członka działającej w Unii Europejskiej sieci, do której należą te firmy audytorskie.

19 maja 2020 weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów z 14 maja 2020 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie egzaminu dla osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych, czynności dystrybucyjnych zakładu ubezpieczeń oraz czynności dystrybucyjnych zakładu reasekuracji. Określiło ono warunki przeprowadzania egzaminu z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego w okresie obowiązywania stanu epidemii. Natomiast 27 maja 2020 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów z 22 maja 2020 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wniosków o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych i agentów oferujących ubezpieczenia uzupełniające. Wprowadzone zmiany umożliwiają w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo stanu nadzwyczajnego złożenie wniosku o wpis na podstawie kopii dokumentów.

W związku z pandemią rozwiązania dla zakładów ubezpieczeń przygotował również Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, ogłaszając je w „Pakiecie Impulsów Nadzorczych na rzecz Bezpieczeństwa i Rozwoju dla branży ubezpieczeniowej”. Cele tych rozwiązań to:

• zapewnienie zakładom ubezpieczeń i zakładom reasekuracji możliwości wywiązywania się ze zobowiązań wobec klientów poprzez działania nadzoru w obszarze wymogów kapitałowych oraz wypłacalności;
• umożliwienie zakładom skoncentrowania się na obsłudze klientów i procesach kluczowych oraz na bieżącej działalności operacyjnej poprzez m.in. ograniczenie obowiązków sprawozdawczych;
• ułatwienie zawierania umów ubezpieczenia przez zakłady ubezpieczeń i pośredników ubezpieczeniowych poprzez możliwość w pełni elektronicznego zawierania umów ubezpieczenia;
• uwzględnienie szczególnej sytuacji zakładów ubezpieczeń w aspekcie rozpatrywania roszczeń. 

Komisja Nadzoru Finansowego zarekomendowała też początkowo, aby zakłady ubezpieczeń nie wypłacały dywidendy z zysku za 2019 rok. W grudniu zaś wydała stanowisko dotyczące założeń polityki dywidendowej w 2021 roku, zgodnie z którym dywidendę w maksymalnej wysokości równej 100% zysku za rok 2019 i 50% zysku wypracowanego w 2020 roku mogą wypłacić te zakłady ubezpieczeń i reasekuracji, które spełniają kryteria określone w dokumencie Komisji. 

Własne rozwiązania, mające na celu pomoc klientom dotkniętym przez pandemię COVID-19, wypracował również sektor ubezpieczeń. Polska Izba Ubezpieczeń wydała „Rekomendacje działań proklienckich dla rynku ubezpieczeń”. Zakładają one:

• odroczenie (zawieszenie) dla całości lub części portfela ubezpieczeń płatności składki za ubezpieczenie zawarte w związku z umową kredytu za pośrednictwem banku na okres do trzech miesięcy w przypadku problemów finansowych klienta spowodowanych sytuacją epidemiczną;
• odroczenie lub zawieszenie płatność składki za ubezpieczenie na życie o charakterze oszczędnościowym lub inwestycyjnym w przypadku problemów finansowych klienta;
• obniżenie lub brak zwyżki przy płatności ratalnej za ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych na indywidualny wniosek klienta za raty przypadające w czasie epidemii;
• wprowadzenie uproszczonego sposobu likwidacji prostych i relatywnie niewysokich szkód.

Ze stanem epidemii jest również związana ustawa o wsparciu rynku ubezpieczeń należności handlowych w związku z przeciwdziałaniem skutkom gospodarczym COVID-19, przyjęta przez Sejm 19 lipca 2020 roku. Określa zasady i warunki przejmowania przez Skarb Państwa od zakładów ubezpieczeń ryzyka z tytułu umów ubezpieczenia należności handlowych i dotyczy należności powstałych od 1 kwietnia do 31 grudnia 2020 roku. Zgodnie z ustawą Skarb Państwa może na podstawie umowy z zakładem ubezpieczeń zobowiązać się do przejęcia 80% ryzyka ubezpieczeniowego wynikającego z portfela ubezpieczeń należności handlowych. Zobowiązanie Skarbu Państwa nie może przekroczyć kwoty stanowiącej równowartość 375% składki przypisanej brutto zakładu ubezpieczeń z ubezpieczenia należności handlowych w 2019 roku.

4 maja 2020 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 kwietnia 2020 roku w sprawie informacji udzielanych zakładom ubezpieczeń przez podmioty wykonujące działalność leczniczą oraz Narodowy Fundusz Zdrowia. Zgodnie z rozporządzeniem zakład ubezpieczeń, występując do podmiotu wykonującego działalność leczniczą lub Narodowego Funduszu Zdrowia o dane na temat stanu zdrowia ubezpieczonego lub osoby, na rachunek której ma zostać zawarta umowa ubezpieczenia, dołącza tylko informację o wyrażeniu zgody przez zainteresowaną osobę lub jej przedstawiciela ustawowego, wraz ze wskazaniem daty i formy wyrażenia tej zgody. Zmiana oznacza odstąpienie od dotychczasowego wymogu odbierania od klientów zakładów ubezpieczeń zgody w formie pisemnej, co utrudniało zawieranie umów na odległość.

Regulacją, która może zostać przyjęta w 2021 roku i mieć potencjalnie duży wpływ na funkcjonowanie Grupy Kapitałowej PZU, jest planowana nowelizacja Kodeksu spółek handlowych. Ma ona wprowadzić do polskiego prawa tzw. prawo holdingowe regulujące relacje prywatno-prawne spółki dominującej i spółek zależnych oraz zwiększające nadzór w spółkach kapitałowych.

Regulacje związane z kwestiami klimatycznymi

Jednym ze skutków pandemii COVID-19 będzie zapewne większe znaczenie rozwiązań służących ochronie środowiska naturalnego. Unia Europejska ma ambicję, żeby do 2050 roku Europa stała się kontynentem neutralnym dla klimatu. Dlatego chce realizować Europejski Zielony Ład. Jednym z elementów tego planu jest skierowanie zasobów instytucji finansowych do finansowania inwestycji służących zrównoważonemu rozwojowi.

29 grudnia 2019 roku weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z 27 listopada 2019 roku w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych. Ma być stosowane od 10 marca 2021 roku. Obejmuje m.in. zakłady ubezpieczeń, które oferują ubezpieczeniowe produkty inwestycyjne. Rozporządzenie nakłada na podmioty rynku finansowego wymogi dotyczące ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem. Obliguje te podmioty m.in. do publikowania na swoich stronach internetowych informacji o strategiach wprowadzania do działalności, przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, ryzyk dla zrównoważonego rozwoju.

12 lipca 2020 roku weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z 18 czerwca 2020 roku w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje („taksonomia”). Określa kryteria dla budowania „zielonych” produktów finansowych. Wprowadza również konieczność używania w informacjach o produktach oznaczeń, czy są to produkty uwzględniające tzw. taksonomię UE, a więc system klasyfikacji działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Przedsiębiorstwo podlegające obowiązkowi publikowania informacji niefinansowych ma ponadto raportować w oświadczeniu na temat informacji niefinansowych lub w skonsolidowanym oświadczeniu na temat informacji niefinansowych, w jaki sposób i w jakim stopniu jego działalność jest związana z działalnością gospodarczą, która kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo. Rozporządzenie ma być, co do zasady, stosowane od 1 stycznia 2022 roku.

Wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego mające wpływ na działalność ubezpieczeniową 

Najistotniejsze z podjętych w 2020 roku orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących ubezpieczeń to:

• o odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za wydatki poniesione na najem pojazdu zastępczego;
• o świadczeniu wypłacanym w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym;
• o odszkodowaniu z tytułu opieki sprawowanej przez osoby bliskie; 
• o ujęciu kwoty podatku od towarów i usług w kwocie odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego.

13 marca 2020 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 63/19 Sąd Najwyższy orzekł, że zaciągnięcie przez poszkodowanego zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego stanowi szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 kodeksu cywilnego pozostającą w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym.

17 lipca 2020 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 75/19 Sąd Najwyższy orzekł, że świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385 1 § 1 zd. 2 kodeksu cywilnego.

22 lipca 2020 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 31/19 Sąd Najwyższy uznał w uchwale, że poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na podstawie art. 444 § 1 kodeksu cywilnego odszkodowania  z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie.

11 września 2020 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 90/19 Sąd Najwyższy ogłosił w uchwale, że odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, przysługujące leasingobiorcy w związku z poniesieniem wydatków na naprawę uszkodzonego pojazdu będącego przedmiotem leasingu, obejmuje kwotę podatku od towarów i usług w zakresie, w jakim leasingobiorca nie może obniżyć należnego od niego podatku o kwotę podatku zapłaconego.