Podstawowe trendy w polskiej gospodarce

Produkt Krajowy Brutto

Według wstępnego szacunku GUS realny PKB obniżył się w 2020 roku, w warunkach pandemii COVID-19, o 2,7%. W największym stopniu do spadku przyczyniło się ograniczenie spożycia gospodarstw domowych (-1,7 p.p.) i nakładów brutto na środki trwałe (-1,6 p.p.). Konsumpcja gospodarstw domowych obniżyła się w 2020 roku o 3%, a inwestycje o 8,4%. W efekcie stopa inwestycji w gospodarce narodowej (relacja nakładów brutto na środki trwałe do produktu krajowego brutto w cenach bieżących) spadła w 2020 roku do 17,1% wobec 18,5% w 2019 roku. Skalę spadku PKB ograniczał eksport netto, który dodał do jego dynamiki 1 p.p.

Wprowadzone w marcu 2020 roku ograniczenia aktywności gospodarczej i swobody przemieszczania się, mające zapobiegać rozprzestrzenianiu się koronawirusa, przyczyniły się do spadku realnego PKB w II kwartale 2020 roku aż o 8,4% r/r po wzroście o 1,9% r/r w I kwartale 2020 roku. Negatywny wpływ na PKB miały w tym okresie także zakłócenia dostaw w przemyśle, będące efektem wybuchu pandemii w Chinach i we Włoszech oraz wznowienia kontroli granicznych w Unii Europejskiej. Spożycie indywidualne obniżyło się w II kwartale 2020 roku aż o 10,8% r/r. Cięcia kosztów w przedsiębiorstwach i wzrost niepewności skutkowały dodatkowo obniżeniem inwestycji w środki trwałe o 10,7% r/r.

Dzięki znoszeniu ograniczeń i zwiększeniu mobilności w III kwartale 2020 roku nastąpiło „mechaniczne” odbicie aktywności gospodarczej i odblokowanie odłożonego popytu konsumpcyjnego, szczególnie na dobra trwałe. Wraz z odbudowaniem międzynarodowej wymiany handlowej i ożywieniem w Chinach przyczyniło się to do wyraźnej poprawy koniunktury w globalnym przemyśle w II półroczu 2020 roku, z czego skorzystała także Polska. W efekcie PKB w III kwartale 2020 roku mocno wzrósł w relacji do II kwartału 2020 roku, a jego spadek w skali roku został w tym okresie zredukowany do -1,5% r/r przy lekko dodatniej dynamice spożycia indywidualnego (0,4% r/r). Poluzowanie polityki fiskalnej i monetarnej pomogło ochronić potencjał gospodarczy i ograniczyć negatywne skutki pandemii dla rynku pracy. W porównaniu z II kwartałem 2020 roku wzrosły nawet inwestycje, dzięki czemu ich ujemna dynamika została w tym okresie zredukowana do -9,0% r/r.

Nasilenie pandemii COVID-19 w ostatnim kwartale 2020 roku i częściowe przywrócenie ograniczeń w działalności branż usługowych ponownie wyhamowało wzrost gospodarczy. Dzięki temu, że gospodarka dostosowała się do działania w warunkach pandemii, spadek PKB w IV kwartale 2020 roku okazał się jednak stosunkowo niewielki. Dynamika PKB w IV kwartale obniżyła się do -2,8% r/r, przy spadku konsumpcji prywatnej o 3,2% r/r. Spadek konsumpcji szacuje się na ok. -3,0% r/r. Był zatem nieporównanie mniejszy w relacji do poprzedniego kwartału niż wiosną. Silnie rosła w tym okresie produkcja przemysłowa, która już w październiku 2020 roku przekroczyła poziom z lutego, czyli sprzed pandemii, a w grudniu przewyższyła go o ok. 2,7%. Sytuacja branż usługowych o największym ryzyku zakażenia koronawirusem, gdzie ograniczenia aktywności były najbardziej dotkliwe, była jednak wyraźnie gorsza (dane GUS).

Dekompozycja wzrostu PKB w latach 2016-2020

Źródło: GUS, szacunek wstępny PKB w IV kwartale 2020 roku z 26 lutego 2021 roku

Rynek pracy i konsumpcja

Pandemia COVID-19 przyczyniła się do pogorszenia sytuacji na rynku pracy w 2020 roku, choć w mniejszym stopniu niż prognozowano to wiosną, gdy koronawirus dotarł do Polski. Po raz pierwszy od 2012 roku zmniejszyła się liczba pracujących w gospodarce narodowej, a przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw było o 1,1% niższe niż w 2019 roku. Po sześciu latach sukcesywnej poprawy wzrosło bezrobocie rejestrowane: liczba zarejestrowanych bezrobotnych i stopa bezrobocia rejestrowanego od kwietnia 2020 roku były większe niż przed rokiem. Dzięki rządowym programom wsparcia wzrost  bezrobocia był jednak znacznie niższy niż można się było obawiać na początku pandemii. Przedsiębiorstwa, tnąc koszty, starały się przy tym w miarę możliwości chronić zatrudnienie. Na koniec 2020 roku stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 6,2% (wobec 5,2% w grudniu 2019 roku, dane GUS). Odsezonowana stopa bezrobocia ekonomicznego (według Eurostat) wyniosła w grudniu 2020 roku 3,3% (wobec 2,9% w grudniu 2019 roku), kształtując się wyraźnie poniżej średniej dla Unii Europejskiej (7,5%) i strefy euro (8,3%).

Spowolnienie dynamiki wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw było mniejsze niż można było się spodziewać, biorąc pod uwagę ograniczenie aktywności gospodarczej. Nominalne przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w 2020 roku wzrosło o 4,7%, wobec wzrostu o 6,5% w 2019 roku. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w całej gospodarce narodowej w ubiegłym roku wzrosło nominalnie o 5% (dane GUS).

W związku z nakładanymi okresowo ograniczeniami aktywności gospodarczej i obawą o zdrowie, co skutkowało izolacją i samoograniczeniem mobilności konsumentów, spożycie w sektorze gospodarstw domowych zmniejszyło się w 2020 roku o 3,0%. Największy spadek nastąpił w II kwartale 2020 roku, kiedy restrykcje były najbardziej dotkliwe. Po silnym odbiciu w III kwartale konsumpcja ponownie się obniżyła w ostatnich miesiącach roku. Jednak dostosowanie firm do działania w warunkach pandemii COVID-19 pozwoliło wyraźnie zredukować skalę tego spadku. Konsekwencją pandemii było także zwiększenie przez gospodarstwa domowe oszczędności w 2020 roku.

Inflacja, polityka pieniężna i stopy procentowe

W 2020 roku ceny towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) wzrosły średniorocznie o 3,4% wobec wzrostu o 2,3% w 2019 roku. Wstrząs związany z pandemią COVID-19 nie wpłynął zatem na ograniczenie wzrostu cen. Przeciwnie – mocno podrożały usługi (o 6,9% r/r wobec 3,9% r/r w 2019 roku), między innymi wskutek wzrostu kosztów związanych z dostosowaniem do wymogów związanych z przeciwdziałaniem pandemii. Ceny towarów wzrosły o 2,1% w porównaniu do 1,7% w 2019 roku. Inflacja bazowa netto (CPI bez cen żywności i energii) wyniosła w 2020 roku 3,9% wobec 2% w 2019 roku. Ceny żywności i napojów bezalkoholowych wzrosły w 2020 roku o 4,7%, ceny nośników energii o 4,9%, podczas gdy ceny paliw zmniejszyły się o 10,4%, będąc czynnikiem obniżającym ogólny wskaźnik cen (dane GUS i NBP).

Rada Polityki Pieniężnej podejmowała od połowy marca 2020 roku szereg działań wspierających gospodarkę w obliczu pandemii COVID-19. Dokonała trzech obniżek podstawowej stopy procentowej NBP – w marcu do 1%, w kwietniu do 0,5% i w maju do 0,1%. Obniżyła także stopę rezerwy obowiązkowej banków i wdrożyła program zakupu obligacji w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku. Wprowadziła ponadto program kredytu wekslowego, w ramach którego banki mogą pozyskać tanie refinansowanie kredytów udzielanym przedsiębiorcom.

Finanse publiczne

Pandemia COVID-19 i działania podjęte przez rząd dla zminimalizowania jej skutków zaowocowały, podobnie jak w innych krajach, wzrostem deficytu sektora finansów publicznych. Komisja Europejska prognozowała w listopadzie 2020 roku, że deficyt całego sektora instytucji rządowych i samorządowych w Polsce może w 2020 roku wzrosnąć do 8,8% PKB, a dług publiczny (według definicji Unii Europejskiej) powiększyć się do 56,6% PKB. Polska nie miała w 2020 roku żadnych problemów z pozyskaniem rynkowego finansowania. Ministerstwo Finansów szacuje przy tym, że na koniec roku prefinansowano ok. 36% potrzeb pożyczkowych zaplanowanych na 2021 rok.