Sektor bankowy w Polsce na tle Europy

Aktywa bankowe w Polsce zanotowały istotny wzrost od czasów transformacji. Obecnie polski sektor bankowy mierzony wielkością aktywów plasuje się w środku rynków europejskich. Według danych Europejskiego Banku Centralnego (EBC) aktywa polskiego sektora bankowego na koniec 2019 roku¹ wyniosły 474,3 mld euro. Największy sektor bankowy w Europie ma Wielka Brytania (10,7 bln euro na koniec 2019 roku), najmniejszy zaś Łotwa (22,1 mld euro na koniec 2019 roku). Na koniec 2019 roku aktywa europejskich banków (EU-28) wynosiły ok. 42,9 bln euro (w strefie euro ok. 28,9 bln euro)². Polska charakteryzuje się stosunkowo niskim na tle Unii Europejskiej wskaźnikiem wartości aktywów bankowych do wartości PKB, który oscyluje ok. 90%, podczas gdy średnia w Unii Europejskiej to ok. 260%, a w krajach Europy Środkowo-Wschodniej ok. 92%³.

Polski sektor bankowy funkcjonuje zgodnie z klasycznym modelem pośrednictwa finansowego, w którym banki głównie udzielają kredytów dla sektora niefinansowego, finansując je depozytami klientów. Znajduje to odzwierciedlenie w wysokim udziale kredytów w aktywach sektora bankowego, który na koniec 2019 roku wynosił 68% i był wyższy niż średnia dla sektorów bankowych z krajów Unii Europejskiej (66%)⁴.

Na koniec 2019 roku wartość kredytów w polskim sektorze bankowym wyniosła 324 mld euro, co plasuje Polskę pośrodku rankingu krajów europejskich.

W porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej sektor bankowy w Polsce jest niewielki w relacji do PKB. Kredyty bankowe w polskim systemie bankowym stanowią 61% PKB, podczas gdy średnia europejska to 125%. Najwyższe wskaźniki kredytów do PKB mają Holandia, Finlandia i Dania.

Kredyty na mieszkańca (2019, euro) w relacji do dynamiki wzrostu (2012-2019) 

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych EBC

Udział kredytów w PKB (2019, %) w relacji do PKB na mieszkańca (2019, w euro) 

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych EBC

Polski rynek bankowy charakteryzuje się dosyć niskim udziałem kredytów dla przedsiębiorstw w stosunku do ogółu kredytów udzielonych sektorowi niefinansowemu (33,9% na koniec 2019 roku)⁵. Natomiast działalność kredytowa banków w Polsce, podobnie jak w większości państw Unii Europejskiej, skupia się na udzielaniu kredytów dla gospodarstw domowych. Polska jest na trzecim miejscu wśród krajów Unii pod względem udziału kredytów dla gospodarstw domowych w finansowaniu udzielanym sektorowi niefinansowemu przez banki i rynki finansowe⁶.

Z badania przeprowadzonego przez Narodowy Bank Polski wynika, że gospodarstwa domowe w Polsce są znacznie mniej zadłużone niż ma to miejsce w strefie euro. Łączne zobowiązania przeciętnego gospodarstwa wynoszą 5,5% majątku brutto, podczas gdy w strefie euro przeciętne zadłużenie stanowi 26% aktywów łącznie⁷.

Najwyższy odsetek w kredytach dla gospodarstw domowych stanowią kredyty hipoteczne – ok. 58%. W Unii Europejskiej ta proporcja jest wyższa i wynosi średnio ok. 74%, a w państwach Europy Środkowo Wschodniej ok. 65%. Mniejsze znaczenie kredytów hipotecznych w aktywach banków w Polsce wynika m. in. z tego, że kredyty te są stosunkowo nowym produktem. Dla porównania w 2005 roku ich udział w kredytach gospodarstw domowych w Polsce wynosił ok. 30%, a w tym samym czasie w niektórych państwach Europy Zachodniej przekraczał 80%⁸. Kredyty mieszkaniowe w Polsce stanowią jedynie 20% PKB, podczas gdy w Unii Europejskiej jest to średnio 42%. Polska należy natomiast do krajów o najwyższym udziale kredytów konsumpcyjnych do kredytów ogółem. Wartość udzielonych kredytów konsumpcyjnych w relacji do PKB na koniec 2019 roku wyniosła 9,1% PKB, czyli więcej niż średnio w Unii Europejskiej (6,1%) i mniej jedynie w porównaniu do Bułgarii i Portugalii⁹.

Banki w Polsce w większym stopniu niż przeciętnie w Unii Europejskiej finansują się depozytami sektora niefinansowego (z czego 66% to depozyty osób prywatnych). Na koniec 2019 roku stanowiły one 63% sumy bilansowej sektora bankowego¹⁰. Od 2015 roku w Polsce stopniowo rośnie nadwyżka depozytów nad kredytami dla sektora niefinansowego. Wpływ na to ma m.in. spadek zapotrzebowania na finansowanie walutami obcymi portfeli kredytów mieszkaniowych. Wartość wskaźnika kredytów do depozytów w bankach w Polsce wynosi 91% i jest niższa od średniej w państwach Unii Europejskiej, gdzie wynosi 102%¹¹.

Na koniec 2019 roku aktywa finansowe, którymi gospodarstwa domowe mogły względnie swobodnie dysponować, wyniosły 1 422,9 mld zł, a więc były wyższe o 10,4% w stosunku do 2018 roku, a ich relacja do PKB wzrosła do 62,2%. Depozyty są najbardziej popularną formą gromadzenia aktywów finansowych przez gospodarstwa domowe. Na koniec 2019 roku depozyty w bankach i SKOK-ach stanowiły 63,7% aktywów finansowych gospodarstw domowych, a 79,1% wraz ze zgromadzoną przez te gospodarstwa gotówką. Aktywa finansowe gospodarstw domowych z tytułu ubezpieczeń na życie (w tym polis z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi) wyniosły 60,8 mld zł w 2019 roku, co stanowiło 4,3% aktywów finansowych tych gospodarstw. Rzadziej lokują one swoje oszczędności w akcje notowane na GPW (4,0% aktywów finansowych), skarbowe papiery wartościowe (1,9%) i nieskarbowe papiery wartościowe (0,4%)¹².

¹ W momencie sporządzania sprawozdania najbardziej aktualne dane dla rynku bankowego w Europie dostępne są za 2019 rok

² Europejski Bank Centralny, https://sdw.ecb.europa.eu/

³ Narodowy Bank Polski, „Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2019 roku”

⁴ Europejski Bank Centralny, https://sdw.ecb.europa.eu/

⁵ Narodowy Bank Polski, „Dane finansowe sektora bankowego”

⁶ Narodowy Bank Polski, „Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2019 roku”

⁷ Badanie BZGD prowadzone jest w ramach międzynarodowej sieci badawczej Household Finance and Consumption Network (HFCN). W tym przedsięwzięciu, zainicjowanym w 2006 roku i koordynowanym przez Europejski Bank Centralny (EBC), uczestniczą banki centralne i urzędy statystyczne reprezentujące kraje strefy euro oraz Polskę i Węgry, https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/ wiadomosci_2018/ZGDwP_20180109.html

⁸ Narodowy Bank Polski, „Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2019 roku”

⁹ Europejski Bank Centralny, https://sdw.ecb.europa.eu/

¹⁰ Narodowy Bank Polski, „Dane finansowe sektora bankowego”

^{11 12} Narodowy Bank Polski, „Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2019 roku”